Bir ebeveyn olarak çocuğunuzun duygusal dünyasının ne kadarının sizin tutumlarınızla şekillendiğini hiç düşündünüz mü? Yıllardır çocuklar ve ailelerle çalışıyorum ve yüksek lisans tezimi tam olarak bu soruya ayırdım:
“Ebeveyn tutumları çocukların kaygı düzeylerini artırıyor mu, azaltıyor mu?” Cevap oldukça net: Evet. Hem de düşündüğümüzden çok daha fazla.
Bu Konuya Neden Yoğunlaştım?
Her çocuk, duygusal olarak güven duymaya, sevilmeye ve yönlendirilip desteklenmeye ihtiyaç duyar. Her ebeveynin de bu ihtiyaçları karşılama biçimi farklıdır. Kimileri daha katı, kimileri daha esnek, bazıları korumacı, bazılarıysa çocuğuna bolca özgürlük tanır.
Peki, bu tutumlar çocuğun içinde nasıl bir duygusal atmosfer yaratır? Çocuk kaygı mı hisseder, yoksa güvende mi? İleride nasıl ilişkiler kurar? Zorluklarla baş edebilir mi?
Benim araştırmam bu soruların peşine düştü.
Dört Temel Ebeveynlik Stili
Psikoloji literatüründe ebeveyn tutumları genellikle dört başlık altında incelenir:
- Otoriter (Katı ve Kural Odaklı): Kurallar sorgulanmadan uygulanır. Çocukla fikir alışverişi nadirdir, ceza sık görülür.
- Demokratik (Dengeli ve Saygılı): Hem sınırlar belirlenir hem de çocuğun duyguları ve düşünceleri dikkate alınır. Açık iletişim vardır.
- Aşırı Koruyucu: Niyet sevgiyle doludur ama çocuk adeta “cam fanusta” yetiştirilir. Hatalar yapmasına izin verilmez.
- İzin Verici (Gevşek): Sınırlar çok azdır ya da hiç yoktur. Çocuk ne isterse o olur. Yapı ve yönlendirme eksiktir.
Araştırmamı Nasıl Yaptım?
76 ebeveynle çalıştım. Hepsi 6-18 yaş arası çocuğa sahipti. İki bilimsel ölçek kullandım:
- Ebeveyn Tutumları Ölçeği (PAS): Hangi tarz ebeveynlik uygulandığını belirlemek için.
- Beck Kaygı Envanteri (BAI): Çocuğun kaygı düzeyini ölçmek için.
Katılımcıların çoğu Türkiye’dendi ve farklı yaş, gelir ve eğitim gruplarından idi.
Bulgular – En Çarpıcı Sonuçlar
Veriler bize şunları gösterdi:
- Demokratik ebeveynlik → Daha az kaygı Açık iletişim, sevgi ve sınır dengesine dayalı bir tutum sergileyen ailelerin çocuklarında kaygı düzeyi düşüktür.
- Otoriter ebeveynlik → Daha fazla kaygı Sert kurallar ve düşük duygusal yakınlık sunan ebeveynlerin çocuklarında yüksek kaygı düzeyleri görüldü.
- Aşırı koruyucu ve izin verici ebeveynlik → Kaygıyla doğrudan ilişki zayıf Ancak bu stiller çocuğun özgüveni, bağımsızlığı ve sosyal becerileri açısından başka zorluklara yol açabiliyor.
Ayrıca, yaş arttıkça (özellikle ergenlik döneminde), çocuklarda kaygı düzeyinin de arttığı görüldü. Bu doğal bir süreç ama ebeveyn tutumu bu dönemde çok daha belirleyici olabiliyor.
Gerçek Hayata Yansıması
Bu araştırmadan çıkan temel mesaj çok net: Ebeveynlik tarzınız, çocuğumuzu kaygıya karşı koruyabilir de, fark etmeden ona kaygı da yükleyebilir. Çocuklar sınır ister ama aynı zamanda güven ve anlayış da ister. Rehberlik bekler ama özgürlük de ister. Dinlendiğini, değer verildiğini hissetmek ister.
Demokratik ebeveynlik, “her şeye izin vermek” değildir. Aksine, çocuğa saygılı bir rehberlik sunmaktır. Kurallar koyarız, ama nedenini anlatırız. Dinleriz. İfade etmelerine alan açarız. Bu yaklaşım, çocuğun stresle baş etme kapasitesini artırıyor.
Neden Önemli?
Bu araştırma sadece ebeveynleri ilgilendirmiyor. Aynı zamanda öğretmenleri, psikolojik danışmanları, öğrenci ve akademisyenleri de ilgilendiriyor.
Çünkü:
- Ebeveynlik, sadece davranış şekillendirme değil — ruh sağlığını da inşa eder.
- Sevgi ve yapı (sınır) bir arada olmalıdır.
- İlk ilişkiler, çocuğun hem kendine hem dünyaya bakışını belirler.
Son Söz
Hiçbir ebeveyn mükemmel değil. Ama küçük değişiklikler büyük farklar yaratabilir. Daha çok dinlemek, daha az yargılamak. Kurallar koymak ama açıklamak. Sevgiyle yönlendirmek, korkutarak değil.
Ve en önemlisi — çocuğunu sadece davranışlarıyla değil, kim olduğu için sevmek. Bu araştırma bana çok şey öğretti. Umarım size de ilham verir. Unutmayın, iyi ebeveynlik; çocuğun ruhuna uzanan en güçlü yoldur.
Nevin Keskin Klinik Psikolog, 2023
Referanslar ve Tezin tamamına erişmek için:
- https://www.academia.edu/120400256/RESEARCH_THESIS_Nevin_Keskin_2023_2_ (23) RESEARCH THESIS Nevin Keskin(2023) (2)